Osobowość prawna – czym różni się osoba fizyczna od osoby prawnej?

O osobowości prawnej nie możemy mówić bez wyjaśnienia pojęcia zdolności prawnej.

Zdolność prawna to podstawowy czynnik, który pozwala danemu podmiotowi uczestniczyć w życiu cywilnoprawnym. Jest to możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków.

Zdolność prawną posiadają zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne, a także jednostki organizacyjne, które nie są osobami prawnymi, ale którym przepisy przyznają zdolność prawną (np. spółkom jawnym).

U osób fizycznych zdolność prawna nabywana jest z chwilą urodzenia i utrzymuje się aż do chwili śmierci. Nie podlega ona żadnym ograniczeniom – każde dziecko, które urodziło się żywe, ma zdolność prawną. Nie ma w przypadku zdolności prawnej znaczenia pełnoletniość, wiek ani ubezwłasnowolnienie.

W przypadku osób prawnych zdolność prawna przysługuje im od momentu powstania, a kończy z momentem zakończenia ich istnienia.

Warto zaznaczyć, że zdolność prawna różni się od zdolności do czynności prawnych. Zdolność prawna to podstawowe uprawnienie do bycia podmiotem praw i obowiązków cywilnoprawnych, natomiast zdolność do czynności prawnych to możliwość samodzielnego dokonywania czynności prawnych i tworzenia stosunków prawnych, np. zawierania umów.

Zdolność do czynności prawnych to uprawnienie do dokonywania czynności prawnych, takich jak np. zawarcie umowy.

Osoba fizyczna z chwilą urodzenia nie nabywa zdolności do czynności prawnych. Zgodnie z Kodeksem cywilnym, nie mają żadnej zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu.

Zdolności do czynności prawnych nie mają również osoby ubezwłasnowolnione całkowicie – osoby, które ukończyły lat trzynaście, ale wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie są w stanie kierować swym postępowaniem.

Po ukończeniu 13. roku życia, osoba fizyczna nabywa ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Ograniczona zdolność do czynności prawnych dotyczy również osób pełnoletnich, które zostały ubezwłasnowolnione częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, ich stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia spraw.

Osoba fizyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych może:

Osoby fizyczne pełną zdolność nabywają z chwilą uzyskania pełnoletności i od tego momentu mogą dysponować swoimi prawami we własnym imieniu.

Osoby prawne zdolność do czynności prawnych nabywają z chwilą wpisu do właściwego rejestru – takim rejestrem może być Rejestr Przedsiębiorców lub Rejestr stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej Krajowego Rejestru Sądowego.

Zawsze jest to pełna (a nie np. ograniczona) zdolność do czynności prawnych, i od początku do zakończenia działalności jest taka sama – nie nabywa się jej w miarę upływu czasu.

Nie istnieje żadna definicja legalna osoby fizycznej, jednak jest to pojęcie powszechnie stosowane również w ustawodawstwie.

Osobą fizyczną jest każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci. Nie ma znaczenia jego wiek, płeć oraz posiadanie zdolności do czynności prawnych.

Osoba fizyczna ma zdolność prawną od chwili urodzenia i nie może się jej zrzec.

Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej jest natomiast nabywana stopniowo, a mianowicie:

Definicja osoby prawnej zawarta jest w Kodeksie cywilnym, który w art. 33 mówi, iż „Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną”.

Aby dowiedzieć się, jakie jednostki organizacyjne są osobami prawnymi, musimy odwołać się do innych ustaw.

W prawie polskim jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególnie przyznają osobowość prawną to m.in:

Osoba prawna to podmiot, który posiada swój majątek i występuje w obrocie prawnym pod własnym imieniem. Może ona nabywać prawa i zaciągać obowiązki tylko na swój rachunek. Doktryna definiuje osobę prawną jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań.

Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym ustawa przyznała zdolność prawną, mimo że nazywane są ułomnymi osobami prawnymi, są pełnoprawnymi podmiotami prawa. Oznacza to, że mogą uczestniczyć w obrocie gospodarczym, być podmiotami stosunków prawnych, zaciągać zobowiązania i nabywać prawa.

Zgodnie z art.  33¹ Kodeksu cywilnego, do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych.

Przykładami takich jednostek są m.in.:

Podsumowując, choć osoba fizyczna a osoba prawna odnoszą się do różnych podmiotów prawa, mają jednak wiele wspólnych cech, takich jak zdolność prawną, istnienie w obrocie prawnym czy możliwość posiadania majątku. Kluczowe jednak różnice pomiędzy tymi jednostkami polegają na tym, jak są one traktowane przez prawo w różnych aspektach życia oraz jakie mają zdolności do czynności prawnych, stron procesów sądowych czy odpowiedzialności karnej.